مقدمه:
ازدواج، تاریخچهای به قدمت پیدایش انسانها در کره زمین دارد و در تمام مکاتب و ادیان مطرح است اما هیچ مکتبی به اندازه اسلام برای این موضوع اهمیت قایل نبوده است. اسلام اساس ترقی و رشد و تکامل در تمامی شؤون زندگی را در چگونگی تشکیل خانوادهها میداند و برای این مهم اهدافی در نظر گرفته است; قرآن مجید خلقت همسران و ایجاد رشته مودت و دوستی بین زن و مرد را از نشانههای شناختخداوند شمرده و به برخی از فواید ازدواج مانند آرامش روحی و جسمی، ارضای غریزه جنسی، ایجاد دوستی و علاقه، بقای نسل و تکامل فرد، اشاره میکند: «از جمله نشانههای وجود خداوند این است که برایتان از جنس خودتان همسرانی آفریده تا بدانها آرام گیرید و میان شما و آنها دوستی و مهربانی قرار داد. در این (دوستی و محبت) برای کسانی که تفکر میکنند، نشانههایی وجود دارد.» (روم: 21)
اسلام برای تحکیم کانون خانواده و جلوگیری از فروپاشی آن، قوانین خاصی وضع کرده و بر طبق آن، محدوده وظایف هر کدام از اعضا را تعیین نموده است. به طور کلی، این مقررات را به چند دسته میتوان تقسیم کرد:
1- مقرراتی که مربوط به پیش از تشکیل خانواده است و از زمان خواستگاری باید رعایت گردد.
2- وظایف و حقوقی که هر یک از افراد خانواده پس از تشکیل خانواده باید رعایت کنند.
3- مقرراتی که در صورت عدم توافق زن و مرد و انحلال خانواده و یا فوت یکی از افراد آن باید عمل شود.
معیارهای انتخاب همسر از دیدگاه اسلام
شرایطی که باید همسر دارا باشد عبارتند از:
1- داشتن ایمان، تقوا و حسن خلق
ایمان و تقوا ملاک اصلی انتخاب همسر است. در سایه ایمان و تقواست که روابط عمیق عاطفی بین زوجین ایجاد میشود. نزد چنین همسرانی، زمینه تا حدود زیادی برای پرورش صحیح فرزندان فراهم است و زن و شوهر میتوانند بر همه مشکلات زندگی، اعم از اقتصادی و روانی، فایق آیند و فرزندان خود را مطابق موازین و برنامههای دینی تربیت کنند. در این زمینه، رسول اکرم صلی الله علیه و آله میفرمایند: «زن را برای زیباییاش به همسری مگیر; چون ممکن است جمال زن باعث پستی و سقوط اخلاقیاش بشود. همچنین به انگیزه مالش، با او پیوند زناشویی برقرار مکن; زیرا مال میتواند موجب طغیان او گردد، بلکه به سرمایه دینیاش متوجه باش و با زن با ایمان ازدواج کن.»
(1) مردی به امام حسن علیه السلام عرض کرد: دختری دارم، او را به ازدواج چگونه فردی درآورم؟ حضرت فرمودند: «او را به ازدواج مردی با تقوا درآور; که اگر دوستش داشته باشد، او را گرامی میدارد و اگر هم دوستش نداشته باشد، به او ستم نمیکند.»
(2) دو اصل دین و اخلاق نیک، ملاکهای اصلی برای شایستگی زن و شوهر است و این اصل چه در دوران جنینی و شیر خوارگی، و چه در سایر مراحل زندگی کودک و تربیت او نقش بسزایی دارد. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله میفرمایند: «بهترین زنان شما زنی است که وقتی همسرش به او مینگرد، شاد و مسرورش گرداند.»
(3) مردی در این زمینه با حضرت ابوالحسن علیه السلام مشورت نمود و عرض کرد: یکی از بستگانم از دخترم خواستگاری کرده، ولی او اخلاق بدی دارد. حضرت فرمود: «اگر بد خلق است، دخترت را به ازدواج او درنیاور.»
(4)2- خوب و شایسته بودن
جابربن عبدالله انصاری میگوید، در محضر رسول خدا صلی الله علیه و آله بودم. آن حضرت درباره همسر شایسته چنین فرمود: «بهترین همسران شما کسانی هستند که دارای ده خصلتباشند:
1- برای آمدن فرزندان متعدد آمادگی داشته باشند. (زایا باشند.)
2- مهربان باشند.
3- عفت و پاکدامنی خود را رعایت کنند.
4- در میان بستگان خود عزیز و سربلند باشند.
5- نزد شوهر فروتن باشند.
6- خود را برای شوهر بیارایند و خود را به او بنمایانند.
7- نسبتبه نامحرمان خود نگهدار باشند و پوشش خود را حفظ کنند.
8- از شوهر حرف شنوی و اطاعت داشته باشند.
9- در مسائل جنسی، میل شوهر را جلب کنند.
10- در عشق و علاقه به شوهر، افراط نکنند و حد اعتدال را حفظ نمایند.»
(5) در جایی دیگر، رسول اکرم صلی الله علیه و آله میفرمایند: «من سعادة المرء الزوجة الصالحة»;
(6) از سعادت مرد این است که دارای همسری شایسته و خوب باشد.
3- اصالتخانوادگی
اسلام تاکید دارد که درباره سابقه خانوادگی همسر، تحقیق لازم صورت گیرد و به خصوص، مراتب ایمانی و اخلاقی او در نظر گرفته شود و نیز تا حد امکان، همسر از خانوادهای پاک و عفیف انتخاب گردد. این
اصالتخانوادگی در نحوه زندگی جدید و در نسل بعد تاثیر دارد. اگر نطفه،که متاثر از خصایص وراثتی والدین است، ناسالم باشد، دیگر امیدی به اصلاح فرزند نیست. به همین دلیل امام صادق علیه السلام میفرمایند: «تزوجوا فی الحجر الصالح، فان العرق دساس»;
(7) با خانواده شایسته ازدواج کنید; زیرا ژنها خصایص والدین و اجداد را به نسل بعدی سرایت میدهند.
پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در این مورد به مردم آگاهی میدهند و میفرمایند: «ایها الناس ایاکم و خضراء الدمن»;
(8) ای مردم بپرهیزید از گیاهان سبز و خرمی که در مزبله دانها پرورش یافته است. وقتی توضیح خواستند، مقصودشان را زنان زیبا و خوبرویی دانستند که در محیط فاسد و خانواده بد پرورش یافتهاند.
4- توجه به کفویت
ازدواج با افراد همکفو و همشان باعث توافق بیشتر در زندگی میشود; زیرا درصد بالایی از اختلافات بین زن و شوهرها در نتیجه نبودن طرفین در یک شان و طبقه است. کفویت در جنبههای ایمانی، فکری، اقتصادی و... مطرح است، اما تکیه اساسی اسلام در کفویت، بیشتر بر مساله ایمان و اعتقاد است. علت اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله، حضرت علی علیه السلام را برای همسری دختر خود انتخاب نمودند، همین مساله بوده است. بعضی روایات، کفویت، را شامل دو چیز دانستهاند: یکی عفت ناشی از ایمان و اعتقاد و دیگری تامین امکانات زندگی.
(9) امام صادق علیه السلام میفرمایند: «الکفو ان یکون عفیفا و عنده یسار»;
(10) کفو (همردیف در ازدواج) کسی است که عفیف باشد و مالی هم داشته باشد.
مصداق این فرموده پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله را که «هر زن مسلمانی، کفو هر مرد مسلمان است»، در ماجرای ازدواج جویبر مییابیم; جویبر مردی از اهل یمامه، تازه مسلمان شده و به مدینه آمده بود. او مؤمن و مخلص، ولی سیاه پوست و مستمند بود و در مسجد زندگی میکرد. روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به او فرمودند: چرا ازدواج نمیکنی؟ جواب داد: چه کسی به من بینوا زن میدهد؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: اسلام هر خوار و ذلیلی را عزیز کرده است. برو نزد زیادبن ولید - از اشراف انصار - و دختر او را خواستگاری کن. جویبر فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله را به زیاد گفت. زیاد پاسخ داد: ما دخترانمان را به هم ردیفان خود - از انصار - میدهیم. پیامبر صلی الله علیه و آله، که ماجرا را متوجه شدند، فرمودند: «ای زیاد، جویبر مؤمن است، هر مؤمنی کفو زن مؤمنه و هر مرد مسلمانی کفو زن مسلمان است.»
(11) زیاد پس از این فرمایش پیامبر صلی الله علیه و آله، اطاعت کرد و دخترش را با تشریفاتی، به ازدواج جویبر درآورد.
5- سلامت جسم و روان
عدم سلامت، مانع از ازدواج نیست، ولی در تداوم زندگی مشترک اثر منفی دارد. بر همین اساس، علمای اخلاق با استفاده از روایات اسلامی، گفتهاند: با شش گروه از زنان ازدواج نکنید; یک گروه از اینها زنان انانه هستند; یعنی بسیار ناله میکنند، مریض احوالند و خود را به بیماری میزنند.
(12) پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به مغیرةبن شعبه، که دختری را برای همسری خود نامزد کرده بود، فرمود: «پیش از ازدواج، درباره مزایای جسمی دختر مورد نظرت تحقیق کن; زیرا این بررسی در ایجاد الفت و محبت و توافقهای بیشتر بین تو و همسرت پس از ازدواج، تاثیر زیادی دارد.»
(13) به همین دلیل به مرد اجازه داده شده در انتخاب همسر، برای به دست آوردن اطلاعات بدنی، یک بار به زن نظر بیفکند.
سلامت فکر و اندیشه نیز بر سلامت رفتار و اعتدال در برخوردها، اثر بسزایی دارد; زیرا روابط انسانی زوجین، تابع شرایط نفسانی و روانی آنهاست و با عدم وجود سلامت روان، نمیتوانند روابط مستحکم خانوادگی را بنیان گذارند.
امام صادق علیه السلام از رسول اکرم صلی الله علیه و آله نقل کردهاند که آن حضرت فرمودند: «از ازدواج با احمق بپرهیزید که همنشینی با او مایه اندوه و بلاست.»
(14)6- دیگر معیارها
از معیارهای دیگری که در لابه لای احادیث اسلامی به چشم میخورد و پس از موارد مزبور، باید مورد نظر قرار گیرد، عبارت است از: دوشیزگی همسر، نداشتن قرابت و فامیلی نزدیک، زیبایی و... .
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «بهترین زنان شما، زنی است که بچهآور، مهربان، پاکدامن، نزد فامیل محترم و در برابر شوهر متواضع باشد، خود را برای شوهر بیاراید، به دیگران بیاعتنا و در خلوت، در اختیار همسر خود بوده و مثل برخی از مردان مبتذل نباشد.»
(15) ملاکهای غیر ضروری در انتخاب همسر
عدم وجود اختلافات نژادی، سنی و منطقهای از شرایط اساسی ازدواج نیستند و ازدواج دختر و پسر مسلمان با وجود این اختلافات، صحیح است.
امام صادق علیه السلام فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله دختر عبدالمطلب را به ازدواج مقداد در آورد تا ازدواج به سهولت صورت گیرد (تعنیات خرافی و تشریفات جاهلی از میان برود) و مسلمانان از رسول خدا صلی الله علیه و آله پیروی کنند و بدانند که «گرامیترین آنها نزد خدا، باتقواترین آنهاست.»
(16) بنابراین، باید مسائل جزئی و ظاهری از قبیل ثروت، زیبایی، مقام و دلبری کمتر مورد توجه قرار گیرد و در مقابل، سعی شود ملاکهای ضروری و اصلی همچون ایمان، تقوا و اصالتخانوادگی بیشتر مورد اهمیت قرار گیرد. پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نهی فرمودند که زنی را برای مال یا جمالش بگیرند; زیرا مالش موجب طغیان و جمالش مایه تباهی اوست. ملاک اصلی برای زن، دین و ایمان اوست.
کلمات کلیدی:
